Dấu hiệu nhận biết một người bị rối loạn nhân cách

Rối loạn nhân cách (tiếng Anh: personality disorder) là một chứng rối loạn tâm thần, trong đó người bệnh có một kiểu suy nghĩ, hoạt động và hành vi cứng nhắc và không lành mạnh.

Người mắc chứng rối loạn nhân cách gặp khó khăn trong việc nhận thức liên quan đến các tình huống và con người. Điều này gây ra những ảnh hưởng tiêu cực và hạn chế đáng kể trong các mối quan hệ, hoạt động xã hội, công việc và trường học.

Trong một số trường hợp, bệnh nhân có thể không nhận ra rằng mình bị rối loạn nhân cách vì cách suy nghĩ và hành xử của họ trông có vẻ tự nhiên đối với họ. Và họ có thể đổ lỗi cho người khác, cho những tác động bên ngoài mà họ gặp phải.

Rối loạn nhân cách thường xuất hiện trong những năm đầu khi bắt đầu dậy thì. Có nhiều loại rối loạn nhân cách, và một trong số chúng có thể khó nhận biết trong suốt tuổi trung niên đến về già.

Triệu chứng của rối loạn nhân cách

Các chứng rối loạn nhân cách được phân thành 3 nhóm dựa trên các đặc điểm và triệu chứng tương tự. Nhiều người mắc một loại rối loạn nhân cách cũng có các dấu hiệu và triệu chứng của ít nhất một rối loạn nhân cách bổ sung. Không cần thiết phải thể hiện tất cả các dấu hiệu và triệu chứng được liệt kê cho một rối loạn được chẩn đoán.

Dấu hiệu của rối loạn nhân cách nhóm A

Dấu hiệu của những người bị rối loạn nhân cách nhóm A được đặc trưng bởi suy nghĩ và hành vi kỳ quặc, lập dị. Chúng bao gồm rối loạn nhân cách hoang tưởng, rối loạn nhân cách phân liệt và rối loạn nhân cách dạng phân liệt.

Dấu hiệu nhận biết chứng rối loạn nhân cách hoang tưởng (Paranoid personality disorder)

• Không tin tưởng ai, thường xuyên nghi ngờ người khác và động cơ của họ
• Niềm tin sai lệch rằng những người khác đang cố làm hại hoặc lừa dối mình
• Nghi ngờ vô lý về lòng trung thành hoặc sự đáng tin cậy của người khác
• Rất khó tâm sự với người khác vì sợ hãi vô lý rằng những người khác sẽ sử dụng thông tin đó để chống lại mình
• Nhận thức về những lời nói vu vơ hoặc các tình huống vô tình như những lời lăng mạ hoặc tấn công cá nhân
• Phản ứng tức giận hoặc thù địch khi bị xúc phạm
• Có xu hướng giữ mối hận thù dai dẳng
• Nghi ngờ không chính đáng, tái diễn rằng vợ/chồng hoặc bạn tình là không chung thủy

Dấu hiệu nhận biết chứng rối loạn nhân cách phân liệt (Schizoid personality disorder)

• Thiếu quan tâm đến các mối quan hệ cá nhân hoặc xã hội, thích ở một mình
• Rất khó bày tỏ cảm xúc
• Không có khả năng đạt được niềm vui trong hầu hết các hoạt động
• Không có khả năng nhận thức các tín hiệu xã hội thông thường
• Luôn thể hiện sự lạnh lùng hoặc thờ ơ với người khác
• Ít hoặc không quan tâm đến việc quan hệ tình dục với người khác

Dấu hiệu nhận biết chứng rối loạn nhân cách dạng phân liệt (Schizotypal personality disorder)

• Lập dị trong cách ăn mặc, suy nghĩ, niềm tin, lời nói hoặc hành vi
• Có những trải nghiệm kỳ lạ, như nghe giọng nói thì thầm bên tai
• Có những phản ứng cảm xúc không phù hợp
• Lo lắng xã hội, thiếu hoặc khó chịu với các mối quan hệ thân thiết
• Thái độ thờ ơ, không phù hợp hoặc nghi ngờ người khác
• “Suy nghĩ huyền diệu” – tin rằng bạn có thể ảnh hưởng đến mọi người và các sự kiện bằng suy nghĩ của bạn
• Niềm tin rằng một số sự cố hoặc sự kiện thông thường có thông điệp ẩn dành riêng cho bạn

Dấu hiệu của rối loạn nhân cách nhóm B

Dấu hiệu của người bị rối loạn nhân cách nhóm B được đặc trưng bởi suy nghĩ hoặc hành vi kịch tính, quá xúc động hoặc không thể đoán trước. Chúng bao gồm rối loạn nhân cách chống đối xã hội, rối loạn nhân cách ranh giới, rối loạn nhân cách kịch tính và rối loạn nhân cách ái kỷ.

Dấu hiệu nhận biết chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội (Antisocial personality disorder)

• Coi thường nhu cầu hay cảm xúc của người khác
• Thường xuyên nói dối, ăn cắp, sử dụng bí danh, lừa đảo người khác
• Liên tục vi phạm pháp luật
• Có những hành vi hung hăng và bạo lực
• Coi thường sự an toàn của bản thân hoặc người khác
• Thường có những hành vi bốc đồng
• Vô trách nhiệm
• Thiếu hối hận về những hành vi tiêu cực

Dấu hiệu nhận biết chứng rối loạn nhân cách ranh giới (Borderline personality disorder)

• Hành vi bốc đồng và mạo hiểm, chẳng hạn như quan hệ tình dục lệch lạc, đam mê cờ bạc hoặc ăn uống không kiểm soát
• Hình ảnh bản thân không ổn định hoặc dễ vỡ
• Mối quan hệ không ổn định và căng thẳng
• Tâm trạng thất thường
• Có những hành vi tự sát hoặc đe dọa tự gây thương tích
• Nỗi sợ hãi cô đơn hoặc bị bỏ rơi
• Luôn cảm thấy trống rỗng
• Những cơn giận dữ xuất hiện thường xuyên
• Chứng hoang tưởng liên quan đến căng thẳng

Dấu hiệu nhận biết chứng rối loạn nhân cách kịch tính (Histrionic personality disorder)

• Không ngừng tìm kiếm sự chú ý
• Phản ứng cảm xúc quá mức, kịch tính hoặc khiêu khích để thu hút sự chú ý
• Lời nói mạnh mẽ, nhưng nội dung rất ít sự thật và chi tiết
• Nhạy cảm, dễ bị ảnh hưởng bởi người khác
• Thay đổi cảm xúc nhanh chóng
• Quan tâm quá mức đến ngoại hình
• Nghĩ rằng mối quan hệ của mình với những người khác thân thiết hơn so với thực tế

Dấu hiệu nhận biết chứng rối loạn nhân cách ái kỷ (yêu mình thái quá)

• Niềm tin rằng bạn đặc biệt và quan trọng hơn những người khác
• Thường xuyên tưởng tượng về sức mạnh, thành công và sự hấp dẫn
• Không nhận ra nhu cầu và cảm xúc của người khác
• Phóng đại thành tích hoặc tài năng của mình
• Mong đợi những lời khen ngợi và ngưỡng mộ
• Kiêu căng
• Những kỳ vọng vô lý về sự ưu ái và lợi thế, thường xuyên lợi dụng người khác
• Ghen tị với người khác hoặc niềm tin rằng người khác ghen tị với bạn

Dấu hiệu của rối loạn nhân cách nhóm C

Dấu hiệu của những người bị rối loạn nhân cách nhóm C được đặc trưng bởi suy nghĩ hoặc hành vi lo lắng, sợ hãi. Chúng bao gồm rối loạn nhân cách tránh né, rối loạn nhân cách phụ thuộc và rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế.

Dấu hiệu nhận biết chứng rối loạn nhân cách tránh né (Avoidant personality disorder)

• Quá nhạy cảm với những lời chỉ trích hoặc từ chối
• Cảm thấy không đủ, thua kém hoặc không hấp dẫn
• Tránh các hoạt động công việc đòi hỏi liên hệ giữa các cá nhân với nhau
• Xa lánh xã hội, thường xuyên rụt rè và cô lập, tránh các hoạt động mới hoặc gặp gỡ người lạ
• Sự nhút nhát cực độ trong các tình huống xã hội và các mối quan hệ cá nhân
• Sợ bị từ chối, xấu hổ hoặc chế giễu

Dấu hiệu nhận biết chứng rối loạn nhân cách phụ thuộc (Dependent personality disorder)

• Phụ thuộc quá nhiều vào người khác và cảm thấy mình cần phải được chăm sóc
• Hành vi phục tùng hoặc đeo bám đối với người khác
• Sợ phải tự chăm sóc bản thân hoặc tự lo cho bản thân nếu bị bỏ lại một mình
• Thiếu tự tin, đòi hỏi lời khuyên và sự trấn an quá mức từ người khác để đưa ra những quyết định dù rất nhỏ
• Khó khăn khi bắt đầu hoặc tự làm các dự án do thiếu tự tin
• Sợ người khác không đồng ý hoặc không chấp thuận
• Sức chịu đựng kém
• Cần phải bắt đầu một mối quan hệ mới khi một mối quan hệ thân thiết đã kết thúc

Dấu hiệu nhận biết chứng rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế (Obsessive-compulsive personality disorder)

• Quan tâm quá mức đến các chi tiết, trật tự và quy tắc
• Sự cầu toàn cực độ, dẫn đến rối loạn chức năng và đau khổ khi không đạt được sự hoàn hảo, chẳng hạn như cảm thấy không thể hoàn thành một dự án vì bạn không đáp ứng các tiêu chuẩn nghiêm ngặt của riêng bạn
• Mong muốn được kiểm soát mọi người, nhiệm vụ, tình huống và không có khả năng ủy thác nhiệm vụ
• Không gặp bạn bè và tham gia vào các hoạt động thú vị vì đã cam kết quá mức với công việc
• Không muốn loại bỏ các vật bị hỏng hoặc vô giá trị
• Suy nghĩ cứng nhắc và bướng bỉnh
• Không linh hoạt về tiêu chuẩn đạo đức hoặc giá trị
• Kiểm soát chặt chẽ ngân sách và chi tiêu

Lưu ý: Rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế không giống như rối loạn ám ảnh cưỡng chế, một chứng rối loạn lo âu.

Nếu bạn có bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng nào của rối loạn nhân cách mà chúng tôi liệt kê ở trên, hãy gặp bác sĩ hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần để được tư vấn kỹ càng hơn. Nếu không được điều trị, rối loạn nhân cách có thể gây ra những vấn đề đáng kể trong cuộc sống của bạn.

Nguyên nhân gây rối loạn nhân cách

Tính cách là sự kết hợp giữa suy nghĩ, cảm xúc và hành vi làm cho bạn trở nên độc đáo. Đó là cách bạn nhìn, hiểu về thế giới bên ngoài, cũng như cách bạn nhìn nhận về bản thân mình. Tính cách được hình thành trong thời thơ ấu thông qua sự tương tác của:

• Gen di truyền: Một số đặc điểm tính cách nhất định có thể được cha mẹ truyền lại cho bạn thông qua các gen di truyền. Những đặc điểm này đôi khi được gọi là “tính khí” của bạn (bẩm sinh).
• Môi trường: Điều này liên quan đến môi trường xung quanh bạn lớn lên, các sự kiện xảy ra, mối quan hệ với các thành viên gia đình và những người khác.

Rối loạn nhân cách được cho là sự kết hợp của những ảnh hưởng di truyền và môi trường sống. Các gen di truyền có thể khiến bạn dễ bị rối loạn nhân cách hơn so với người khác, và các tình huống trong cuộc sống có thể kích hoạt sự phát triển thực tế.

Các yếu tố nguy cơ

Mặc dù nguyên nhân chính xác của chứng rối loạn nhân cách chưa được biết đến, một số yếu tố dường như làm tăng nguy cơ phát triển hoặc gây ra rối loạn nhân cách, bao gồm:

• • Tiền sử gia đình bị rối loạn nhân cách hoặc bệnh tâm thần
  • Cuộc sống gia đình bị ngược đãi, không ổn định hoặc hỗn loạn trong thời thơ ấu
  • Được chẩn đoán mắc chứng rối loạn hành vi thời thơ ấu
  • Biến thể trong hóa học và cấu trúc não

Rối loạn nhân cách có thể gây tác động tiêu cực đến cuộc sống của người bị ảnh hưởng và những người quan tâm đến người đó. Chứng rối loạn này có thể gây ra nhiều vấn đề với các mối quan hệ, công việc hoặc trường học…và có thể dẫn đến sự cô lập xã hội, khiến người bệnh lạm dụng rượu bia, ma túy và xa lầy vào các hoạt động tiêu cực khác.

Nét Bút Tri Ân – Theo: mayoclinic.org

Ảnh: brightquest.com